Język i kultura regionu

T

metoda ćwiczeniowa z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej, filmu, fotografii, tekstów źródłowych, nagrań, map; metoda problemowa; metoda referatowa

Zaliczenie na ocenę.

Warunki uzyskania zaliczenia: aktywne uczestnictwo w zajęciach (dopuszczalne dwie nieobecności), przygotowanie pracy zaliczeniowej w formie prezentacji oraz pozytywny wynik końcowego sprawdzianu.

1. Region i regionalizm w ujęciu kulturowym (pojęcie małej ojczyzny, regionalizm jako ruch społeczny, regionalizm w literaturze). Regionalizm w ujęciu językoznawczym (gwary ludowe, region a dialekt, polszczyzna regionalna, regionalizm językowy). Typologia regionów i regionalizmów. Najważniejsze regiony kulturowe i językowe Polski, w szczególności regiony Polski centralnej (Łowickie, Opoczyńskie, Rawskie, Sieradzkie, Wieluńskie, Piotrkowskie).

2. Język polskiej wsi na tle przemian współczesnej polszczyzny. Stan zachowania gwar polskich, zróżnicowanie społeczne i pokoleniowe gwar, zjawisko dyglosji i powstawanie tzw. kodów mieszanych, gwara w świadomości mieszkańców wsi.

3. Tradycyjna kultura wiejska i jej odbicie w języku. Cechy charakterystyczne dawnej kultury wiejskiej. Gwara jako wykładnik tożsamości społeczno-kulturowej. Odzwierciedlenie kultury materialnej i duchowej regionu w słownictwie gwarowym (nazwy zajęć, budynków, narzędzi, sprzętów, potraw, strojów, obyczajów i obrzędów; frazeologia i przysłowia ludowe, ludowa wizja świata – symbolika, etymologia ludowa, rytuały słowne, grzeczność językowa wsi).

4. Języki regionalne w Polsce. Dyskusja na temat statusu kaszubszczyzny i obecny stan kaszubszczyzny.

5. Pojęcie folkloru i różne sposoby jego rozumienia. Specyfika folkloru ludowego. Gatunki tekstów folkloru. Tekst folklorystyczny jako tekst ustny. Badania folklorystyczne O. Kolberga.

6. Ludowy styl artystyczny (język folkloru). Regionalne i ponadregionalne cechy ludowego stylu artystycznego. Pieśni i opowieści ludowe z różnych regionów Polski.

7. Gwara w odbiorze użytkowników języka ogólnego. Wartościowanie gwary. Gwara podhalańska i jej aksjologia (stereotyp górala). Kulturowy odbiór gwar wschodnich (Sami swoi, Konopielka). Gwara ludowa jako tworzywo literackie. Stylizacje gwarowe. Elementy gwary w TV, w Internecie, w reklamie. Współczesny stereotyp gwary.

8. Gwary śląskie. Specyfika subregionów Śląska. Problem „języka śląskiego”. Gwara śląska jako wyraz tożsamości etnicznej i kulturowej.

9. Terytorialne odmiany polszczyzny miejskiej. Polszczyzna miejska na tle innych odmian języka narodowego.

10. Regionalizmy w mowie mieszkańców miast. Typy regionalizmów językowych. Przegląd słowników (Łódź, Poznań, Warszawa, Kraków), kwestionariusz do badania regionalizmów leksykalnych.

11. Tzw. gwary miejskie na przykładzie Warszawy i Lwowa.

12. Folklor miejski. Teksty miejskiego folkloru. Gatunki, cechy stylu.

13. Polszczyzna miejska w tekstach literackich.

14. Regionalny aspekt nazw własnych (imiona miejskie i wiejskie, zoonimia miejska i wiejska, urbanonimia, urbochrematonimia).

Literatura podstawowa:

Bartmiński J., Folklor – język – poetyka, Wrocław 1990 (Wstęp. Folklor i jego wewnętrzne zróżnicowanie, s. 5-23).

Bartmiński J., Ludowy styl artystyczny, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001, s. 223-233.

Bieńkowska D., Cybulski M., Umińska-Tytoń E., Słownik dwudziestowiecznej Łodzi. Konteksty historyczne, społeczne, kulturowe, Łódź 2007.

Gala S., Geneza i miejsce regionalizmów w polszczyźnie współczesnej, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń ŁTN” 2001, t. LV, s. 113-119.

Gala S., Język regionu, [w:] Zarys monografii województwa łódzkiego. Funkcja regionalna Łodzi i jej rola w kształtowaniu województwa, red. S. Liszewski, Łódź 2001, s. 193-200.

Handke K., 1997, Polszczyzna regionalna – problematyka i stan badań, [w:] taż, Rozważania i analizy językoznawcze, Warszawa, s. 205-216.

Kąś J., Kurek H., Język wsi, [w:] Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, red. S. Gajda, Opole 2011, s. 440-459.

Kucała M., Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego, Kraków 1994.

Region i regionalizm – pojęcia i rzeczywistość, red. K. Handke, Warszawa 1993.

Umińska-Tytoń E., 1995, Co wiemy o łódzkich regionalizmach?, [w:] Wielkie miasto. Czynniki integrujące i dezintegrujące, t. II, Łódź, s. 62-69.

Literatura uzupełniająca:

Dubisz S., Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (nurt ludowy w latach 1945–1975), Wrocław 1986.

Gala S., Zmiany w gwarach Polski centralnej w XX wieku, [w:] Interferencje w językach i dialektach słowiańskich, red. E. Umińska-Tytoń, Łódź 1997, s. 33-59.

Gogolewski S., Problem regionalnej odrębności polszczyzny swojego miasta w świadomości łodzian, [w:] Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki, red. S. Gala, Łódź 2002, s. 155-161.

Handke K., O regionalizmie frekwencyjnym, [w:] taż, Rozważania i analizy językoznawcze, Warszawa 1997, s. 205-216.

Kurek H., Gwara jako bariera komunikacyjna, [w:] Kultura wsi podkarpackiej, red. H. Kurek, F. Tereszkiewicz, „Podkarpackie Spotkania. Literatura – Język – Kultura, t. 3, Kraków 2003, s. 87-93.

Kurzowa Z., Polszczyzna Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 roku, Warszawa 1985, rozdział VI: Lwowska gwara miejska, s. 374-401.

Niebrzegowska-Bartmińska S., Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej, Lublin 2007.

Ogrodowska B., Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2004.

Ogrodowska B., Polskie tradycje i obyczaje rodzinne, Warszawa 2007.

Pelcowa H., Nazwa i desygnat w zmieniającej się rzeczywistości wiejskiej, [w:] Odkrywanie słowa – historia i współczesność, red. U. Sokólska, Białystok 2015, s. 551-568.

Piechnik A., Funkcjonowanie gwary w świadomości jej użytkowników, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 2009, t. 54, s. 117-126.

Piotrowicz A., Typy regionalizmów leksykalnych, Poznań 1991.

Sicińska K., Styl cyklu opowiadań „Na Skalnym Podhalu” Kazimierza Tetmajera, Łódź 2009.

Sikora K., 2010, Grzeczność językowa wsi, cz. 1, System adresatywny, Kraków 2010.

Sikora K., Interdialekt góralski w mediach i reklamie, [w:] red. M. Madejowa, A. Mlekodaj, K. Sikora, Góry i góralszczyzna w dziejach i kulturze pogranicza polsko-słowackiego (Podhale, Spisz, Orawa, Gorce, Pieniny). Literatura i język, 0Kraków 2005, s. 258–265.

Skudrzyk A., Rudnicka-Fira E., Dialektologia. Materiały pomocnicze. Cz. 2. Konteksty etnolingwistyczne, Katowice 2010.

Skudrzyk A., Urban K., 2010, Małe ojczyzny. Świadomość językowo-kulturowa społeczności lokalnych, Katowice 2010.

Skudrzykowa A., Gwara śląska – świadectwo kultury, narzędzie komunikacji. Sytuacja językowa w miastach Górnego Śląska, Katowice 2001, s. 51-130.

Słownik folkloru polskiego, pod red. J. Krzyżanowskiego, Warszawa 1965.

Staszewska Z., Językowy kształt wielkanocnych obrzędów w gwarach okolic Łodzi, [w:] Rytuał. Język – religia, red. R. Zarębski, Łódź 2005, s. 487-503.

Umińska-Tytoń E., Nazewnictwo miejskie wyrazem unifikacji czy regionalizacji?, [w:] Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze 2010, red. S. Borawski, M. Hawrysz, Zielona Góra 2011, s. 225-234.

Wieczorkowski B., Słownik gwary warszawskiej XIX wieku, Warszawa 1968, Wstęp, s.

Wójcicka Marta, Dawno to temu, już bardzo dawno… Formuły ramowe w tekstach polskiej prozy ludowej, Lublin 2010.

Wyderka B., Zadania dialektologii wobec przemian językowych na Śląsku, [w:] Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii, red. S. Gala, Łódź 1998, s. 143-151.

Wyderka B., Odmiany regionalne czy regiony językowe, „Biuletyn PTJ” 2005, z. 61, s. 59-66.

Zieniukowa J., Ewolucja poglądów na status kaszubszczyzny, [w:] Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Kaszubszczyzna, red. E. Breza, Opole 2001, s. 61-70.

T

metoda ćwiczeniowa z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej, filmu, fotografii, tekstów źródłowych, nagrań, map; metoda problemowa; metoda referatowa

Zaliczenie na ocenę.

Warunki uzyskania zaliczenia: aktywne uczestnictwo w zajęciach (dopuszczalne dwie nieobecności) oraz pozytywny wynik końcowego sprawdzianu.

1. Region i regionalizm w ujęciu kulturowym (pojęcie małej ojczyzny, regionalizm jako ruch społeczny, regionalizm w literaturze). Regionalizm w ujęciu językoznawczym (gwary ludowe, region a dialekt, polszczyzna regionalna, regionalizm językowy). Typologia regionów i regionalizmów. Najważniejsze regiony kulturowe i językowe Polski, w szczególności regiony Polski centralnej (Łowickie, Opoczyńskie, Rawskie, Sieradzkie, Wieluńskie, Piotrkowskie).

2. Język polskiej wsi na tle przemian współczesnej polszczyzny. Stan zachowania gwar polskich, zróżnicowanie społeczne i pokoleniowe gwar, zjawisko dyglosji i powstawanie tzw. kodów mieszanych, gwara w świadomości mieszkańców wsi.

3. Tradycyjna kultura wiejska i jej odbicie w języku. Cechy charakterystyczne dawnej kultury wiejskiej. Gwara jako wykładnik tożsamości społeczno-kulturowej. Odzwierciedlenie kultury materialnej i duchowej regionu w słownictwie gwarowym (nazwy zajęć, budynków, narzędzi, sprzętów, potraw, strojów, obyczajów i obrzędów; frazeologia i przysłowia ludowe, ludowa wizja świata – symbolika, etymologia ludowa, rytuały słowne, grzeczność językowa wsi).

4. Języki regionalne w Polsce. Dyskusja na temat statusu kaszubszczyzny i obecny stan kaszubszczyzny.

5. Pojęcie folkloru i różne sposoby jego rozumienia. Specyfika folkloru ludowego. Gatunki tekstów folkloru. Tekst folklorystyczny jako tekst ustny. Badania folklorystyczne O. Kolberga.

6. Ludowy styl artystyczny (język folkloru). Regionalne i ponadregionalne cechy ludowego stylu artystycznego. Pieśni i opowieści ludowe z różnych regionów Polski.

7. Gwara w odbiorze użytkowników języka ogólnego. Wartościowanie gwary. Gwara podhalańska i jej aksjologia (stereotyp górala). Kulturowy odbiór gwar wschodnich (Sami swoi, Konopielka). Gwara ludowa jako tworzywo literackie. Stylizacje gwarowe. Elementy gwary w TV, w Internecie, w reklamie. Współczesny stereotyp gwary.

8. Gwary śląskie. Specyfika subregionów Śląska. Problem „języka śląskiego”. Gwara śląska jako wyraz tożsamości etnicznej i kulturowej.

9. Terytorialne odmiany polszczyzny miejskiej. Polszczyzna miejska na tle innych odmian języka narodowego.

10. Regionalizmy w mowie mieszkańców miast. Typy regionalizmów językowych. Przegląd słowników (Łódź, Poznań, Warszawa, Kraków), kwestionariusz do badania regionalizmów leksykalnych.

11. Tzw. gwary miejskie na przykładzie Warszawy i Lwowa.

12. Folklor miejski. Teksty miejskiego folkloru. Gatunki, cechy stylu.

13. Polszczyzna miejska w tekstach literackich.

14. Regionalny aspekt nazw własnych (imiona miejskie i wiejskie, zoonimia miejska i wiejska, urbanonimia, urbochrematonimia).

Literatura podstawowa:

Bartmiński J., Folklor – język – poetyka, Wrocław 1990 (Wstęp. Folklor i jego wewnętrzne zróżnicowanie, s. 5-23).

Bartmiński J., Ludowy styl artystyczny, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001, s. 223-233.

Bieńkowska D., Cybulski M., Umińska-Tytoń E., Słownik dwudziestowiecznej Łodzi. Konteksty historyczne, społeczne, kulturowe, Łódź 2007.

Gala S., Geneza i miejsce regionalizmów w polszczyźnie współczesnej, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń ŁTN” 2001, t. LV, s. 113-119.

Gala S., Język regionu, [w:] Zarys monografii województwa łódzkiego. Funkcja regionalna Łodzi i jej rola w kształtowaniu województwa, red. S. Liszewski, Łódź 2001, s. 193-200.

Handke K., 1997, Polszczyzna regionalna – problematyka i stan badań, [w:] taż, Rozważania i analizy językoznawcze, Warszawa, s. 205-216.

Kąś J., Kurek H., Język wsi, [w:] Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski, red. S. Gajda, Opole 2011, s. 440-459.

Kucała M., Twoja mowa cię zdradza. Regionalizmy i dialektyzmy języka polskiego, Kraków 1994.

Region i regionalizm – pojęcia i rzeczywistość, red. K. Handke, Warszawa 1993.

Umińska-Tytoń E., 1995, Co wiemy o łódzkich regionalizmach?, [w:] Wielkie miasto. Czynniki integrujące i dezintegrujące, t. II, Łódź, s. 62-69.

Literatura uzupełniająca:

Dubisz S., Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (nurt ludowy w latach 1945–1975), Wrocław 1986.

Gala S., Zmiany w gwarach Polski centralnej w XX wieku, [w:] Interferencje w językach i dialektach słowiańskich, red. E. Umińska-Tytoń, Łódź 1997, s. 33-59.

Gogolewski S., Problem regionalnej odrębności polszczyzny swojego miasta w świadomości łodzian, [w:] Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki, red. S. Gala, Łódź 2002, s. 155-161.

Handke K., O regionalizmie frekwencyjnym, [w:] taż, Rozważania i analizy językoznawcze, Warszawa 1997, s. 205-216.

Kurek H., Gwara jako bariera komunikacyjna, [w:] Kultura wsi podkarpackiej, red. H. Kurek, F. Tereszkiewicz, „Podkarpackie Spotkania. Literatura – Język – Kultura, t. 3, Kraków 2003, s. 87-93.

Kurzowa Z., Polszczyzna Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 roku, Warszawa 1985, rozdział VI: Lwowska gwara miejska, s. 374-401.

Niebrzegowska-Bartmińska S., Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej, Lublin 2007.

Ogrodowska B., Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2004.

Ogrodowska B., Polskie tradycje i obyczaje rodzinne, Warszawa 2007.

Pelcowa H., Nazwa i desygnat w zmieniającej się rzeczywistości wiejskiej, [w:] Odkrywanie słowa – historia i współczesność, red. U. Sokólska, Białystok 2015, s. 551-568.

Piechnik A., Funkcjonowanie gwary w świadomości jej użytkowników, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 2009, t. 54, s. 117-126.

Piotrowicz A., Typy regionalizmów leksykalnych, Poznań 1991.

Sicińska K., Styl cyklu opowiadań „Na Skalnym Podhalu” Kazimierza Tetmajera, Łódź 2009.

Sikora K., 2010, Grzeczność językowa wsi, cz. 1, System adresatywny, Kraków 2010.

Sikora K., Interdialekt góralski w mediach i reklamie, [w:] red. M. Madejowa, A. Mlekodaj, K. Sikora, Góry i góralszczyzna w dziejach i kulturze pogranicza polsko-słowackiego (Podhale, Spisz, Orawa, Gorce, Pieniny). Literatura i język, 0Kraków 2005, s. 258–265.

Skudrzyk A., Rudnicka-Fira E., Dialektologia. Materiały pomocnicze. Cz. 2. Konteksty etnolingwistyczne, Katowice 2010.

Skudrzyk A., Urban K., 2010, Małe ojczyzny. Świadomość językowo-kulturowa społeczności lokalnych, Katowice 2010.

Skudrzykowa A., Gwara śląska – świadectwo kultury, narzędzie komunikacji. Sytuacja językowa w miastach Górnego Śląska, Katowice 2001, s. 51-130.

Słownik folkloru polskiego, pod red. J. Krzyżanowskiego, Warszawa 1965.

Staszewska Z., Językowy kształt wielkanocnych obrzędów w gwarach okolic Łodzi, [w:] Rytuał. Język – religia, red. R. Zarębski, Łódź 2005, s. 487-503.

Umińska-Tytoń E., Nazewnictwo miejskie wyrazem unifikacji czy regionalizacji?, [w:] Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze 2010, red. S. Borawski, M. Hawrysz, Zielona Góra 2011, s. 225-234.

Wieczorkowski B., Słownik gwary warszawskiej XIX wieku, Warszawa 1968, Wstęp, s.

Wójcicka Marta, Dawno to temu, już bardzo dawno… Formuły ramowe w tekstach polskiej prozy ludowej, Lublin 2010.

Wyderka B., Zadania dialektologii wobec przemian językowych na Śląsku, [w:] Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii, red. S. Gala, Łódź 1998, s. 143-151.

Wyderka B., Odmiany regionalne czy regiony językowe, „Biuletyn PTJ” 2005, z. 61, s. 59-66.

Zieniukowa J., Ewolucja poglądów na status kaszubszczyzny, [w:] Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Kaszubszczyzna, red. E. Breza, Opole 2001, s. 61-70.